Хэний ч биш зөвхөн өөрийнхөө зүрх сэтгэлийг дага ...

Галуутын хавцал
Нутгийн хүмүүсийн домог яриагаар одоогоос 200-аад жилийн өмнө "Тоть" нуурын ус Галуутын хавцал үүссэн хотгороор ганцхан шөнө их дуу чимээ гарган нүүж одсон гэгдэх энэ хавцал нь гадаад дотоодын хүмүүсийн очих дуртай газрын нэг билээ.
Галуутын хавцал нь дунджаар 200-400 метр гүн, 50-200 метр өргөн, эрс цавчим хажуу ханатай, хамгийн нарийн газраа дөнгөж 2-3 метр өргөн хадан боом болж ирсэн тэр хэсэгт ялангуяа гол ус үертэй үед хүчтэй сүрлэг хүрхрээ боргио үүснэ.

Говийн үзэсгэлэнт байгаль
Баянхонгор аймгийн говийн үзэсгэлэнт байгаль нь аймгийн төвөөсөө 150 км-т их говийн элсэн манхан, заган шугуйд шургалан тогтсон Монголын говийн хамгийн том нуурууд болох Бөөнцагаан болон Орог нуур, Монголын хоолойгоос эхлэн эх орны баруун хязгаар буюу Монгол улсын торгон хил хүртэл сунан тогтсон өргөн уудам нутгийг хамарана.
Их говийн чимэг болсон Орог, Бөөнцагаан нууруудын эргэн тойрон дахь их говийн элсэн манхнууд болон говь нутийн чимэг болсон заган шугуйд, дэлхийд ховордсон хоёр бөхт тэмээн сүрэг бэлчиж, нүүдлийн соёл иргэншлийн томоохон төлөөлөгч болсон төв халхын малчин ардууд ажиллаж амьдарч байдаг нь гадаадын аялагчдын сонирхлыг өөрийн ирэхгүй татдаг билээ.
Орог нуурын хаяанаас дэлхийн хамгийн эртний хүн амьдарч байсан буурь сууц олдож байсны зэрэгцээ түүх соёлын нандин өв болох олон зуун хиргэсүүр, булш бунханууд нуурын зүүн хаяагаар ярайн байдаг.
Баянхонгорын говь нутаг нь энэ дэлхийн анхны хүн амьдарч байсан буурал түүхийн гэрч болохын зэрэгцээ аварга биет үлэг гүрвэлийн чулуужсан яс, түүний амьдарч байсан ул мөр болон дун хясаа зэрэг цэнгэг усны амьтадын чулуужсан яс, далайн ёроол байсныг илтгэх шавар хэрмэн цавууд нь Баянхонгорын говь нутаг нь 200-100 сая жилийн тэртээ гадагшаа урсгалгүй цэнгэг усны ай сав газар байсныг илтгэх болно.

Бичигт хад
Баянлиг нурууны Их Бичигтийн аманд эдүүгээгээс 3000 жилийн тэртээд холбогдох эртний хүмүүсийн хаданд бичиж үлдээсэн бичиг соёлын нандин өв болох сүг зургууд бүхий байгалийн галарей бий.
Энд сонирхол татсан нэгэн зураг бол анжисанд үхэр хөллөөд газар хагалж буй хүнийг дүрсэлсэн зураг. Энэ зургийг МЭӨ - мянган жилийн өмнөх үеийн бүтээл гэж үздэг. Үүнээс үзэхэд энэ нутагт оршин суугчид 3000 жилийн өмнө малын хүчийг тэргэнд хөллөн ашиглаж газар тариалан эрхлэж байсны нотолгоо юм. Иймээс энэ зураг нь Дэлхий дээр хамгийн анх түрүүн тэрэг бүтээсэн ард түмний нэг нь Монгол гэдгийг харуулж байгаагийн илэрхийлэл гэж нэгэн судлаач хэлсэн байдаг.

Цагаан булаг
"Цагаан булаг"-ийн хадны дүрс зургууд нь хүүхдийн сэдвээс бүрдсэн зургуудын цогцолбор дурсгал юм. Энд хүүхэд гулгасаар байгаад хадыг хонхойлгон мөлгөр гадаргуутай болгосон боловуу гэмээр гулсуур хад, 3-4 настай хүүхэд хадыг хонхойлгон /хэв гарган/ гишгээд явсан гутлын мөр, хадан дээр хэв гарган бүтээсэн хэвтэж байгаа хүүхдийн дүрс зэрэг олон зургууд байдаг. Уг хүүхдийн зургийн онцлог нь гарын дунд хуруунд нь бусад хуруунуудаасаа хоёр дахин урт бөгөөд үзүүр дээрээ том товгортой, толгой дээрээ цагираг хэлбэрийн антен боловуу гэмээр дүрстэй, чих нь урт нарийн, хөл нь майга бөгөөд богинхохон, ахар сүүл нь урт дүрс байдаг. Мөн морины дүрс ч бий. Түүний хажуу талын хадан дээр хар өнгөөр бичсэн дүрс үсгийн бичээсүүд байдаг.

Түүх соёлын хосгүй нандин энэ дурсгалыг судалж байгаа зарим эрдэмтэд эдгээр дурсгалыг өөр гариг ертөнцийн оюун ухаантны бүтээл байж болох юм гэж үзсэн нь бий.

Шатар чулуу
Эрдэнэцогт сумын "Шатар чулуу" нь Монголд анх шатар үүссэн гэдгийг нотолсон баримт юм.
Эрдэнэцогт сумын нутагт байдаг "Шатар чулуу"-ны хөшөө дурсгал нь манай эриний өмнөх 3000 жилийн тэртээх эртний хүмүүсийн оюуны соёлын гайхамшигт өв юм. Шатар чулууны домог нь Монгол овогтны нэгэн том шатар тоголдог хааныг нас барахад энэ газар оршуулж түүний дурсгалыг мөнхлөн чулуун шатар хийн өрж тавьж байсан гэдэг. Энэ домгийг нотлох сүг зураг сийлбэр бүхий дөрвөлжин хашлагатай оршуулга, Монгол шатрын дүрс хэлбэрүүд болох олон янзын чулуун сийлбэрүүд байдаг

Цагаан агуй
Баянлиг сумын Цагаан агуй нь дэлхий дээр хүн амьдарч байсан хамгийн цаад хугацаа юм. Энэ нь Баянхонгор аймаг хүний үүслийн өлгий нутаг гэдгийг харуулж байна.
Монгол улс тэр тусмаа Баянхонгор аймаг нь хүн үүссэн өлгий нутаг болохыг эрдэмтэд нотолсоор байна. 1996 онд Америк, Монгол, Оросын эрдэмтдийн хамтарсан экспедицийн олсон олдвор нь дэлхий дээр одоогоос 750000 жилийн тэртээ хүн амьдарч байсныг нотолжээ. Энэ олдвор нь одоогоор дэлхий дээр олдоод байгаа олдворуудаас хамгийн эртнийх нь юм. Иймээс Баянхонгор аймаг нь хүн төрөлхтний өвөг дээдсийн өлгий нутаг юм.

2005 он. Би есдүгээр ангид байсан санагдана. Шинэ оны эхний өдөр сайхан унтаж амрах төлөвлөгөөтэйгөөр урьд шөнөжингөө шинэ жилийн баярт зориулсан телевизийн хөтөлбөр үзсэн юм. Яг сайхан унтаж байсан чинь утас дугарч арван жилийн математикийн багш маань өнөөдөр 10 цагаас хоёрдугаар сургууль дээр математикийн олимпиадтай очоорой гээд амрах төлөвлөгөөг маань үгүй хийлээ.
Гадаа цас том том бударч ороод би гэдэг хүн “ямар юм нь шинэ оны эхний өдөр амрахгүй олимпиад энэ тэр зохион байгуулаад явж байдаг байнаа гэсэн юм бодсон шиг ” хоёрдугаар сургуулийн зүг дурамжхан алхална. Яваад очсон чинь Нямдаваа багшийн нэрэмжит “Мэдээний цаг ” бүлгийн анхдугаар олимпиадыг хотоос шавь нар нь ирж зохион байгуулж байгаа гээд МУИС-ийн 2-р курсын 2 оюутан ах бас манай дээд үеийн Далайжаргал, Гомбодорж ах нар байлаа.
Энэ олимпиадад би 10 ангид дэвшиж орж мөнгөн медаль бас уран бодолтийн шагнал авч байсан шиг санагдаж байна. Тэр үед л би анх Цагааныгаа харж байсан юм. Тухайн үед мундаг ах байна даа гээд л өнгөрч байсан.

2006 он. “Мэдээний цаг” бүлгийн хоёрдугаар олимпиад 1 сарын 1-нд болно гэж хүлээсэн боловч болоогүй, он нэлээн гаргаад МУИС-ийн оюутнуудын амралтаар болсон санагдана. Энэ удаагийн олимпиадад аравдугаар ангидаа түрүүлсэн. Энэ жил би аравдугаар ангиа төгсөж оюутан болох жил байлаа. Нөгөө миний мундаг ах гэж бодоод өнгөрсөн ах бас ирсэн олимпиадын дараа аравдугаар ангийн олимпиадад орсон хүүхдүүд дээр очоод за ямар сургууль авья гэж бодож байна даа гээд амыг нь асууж байгаад над дээр ирсэн. Би тухайн үедээ болно доо. Эдийн засаг л сонирхоод байгаа гэхэд миний дэмжих чиглэлийн хүн биш байна, одоо ямар хүн болохоо мэдэхгүй байгаа хүнч дээ ухааны юм хэлчээд явсан.

Би айлын том охин, надад хамаатан саднуудаас маань зөвлөөд хэлээд өгөх хүн байдаггүй багаасаа өөрийнхөө бор зүрхээрээ л сурч, аливаад хандаж ирсэн болохлоор хүн надаас юм асуугаад би тэр асуултанд нь уначихаж байгаа юм шиг санагдаад болж өгөхгүй байхлаар нь нөгөө мундаг ахаас зөвлөгөө, тусламж авахаар мессеж бичиж байсан санагдана. Гэхдээ тухайн үедээ найз охин энэ тэр нь болно гэж болод битгий хэл зүүдэлж ч байгаагүй юм шүү. Тухайн үед зарим зүйлийн талаар асууж байгаад өнгөрч, цагаан сараар бүх хүмүүст сар шинийн мэндчилгээ явуулангаа нөгөө ахруугаа явуулсан чинь хариу ирж янз бүрийн юм ярьж байгаад нэг мэдсэн чинь найз охин энэ тэр болоод, би найз охин нь болоод явсан байсан.

Би математикийн хичээлд бага ч гэсэн бусдаас илүү байсандаа одоо болтол баярлаж явдаг юм. Яагаад гэвэл энэ хичээлп дуртай байснаараа би тэмцэх чадвар, шудрага ёс зэрэг амьдралын олон зүйлийг ойлгож аваад зогсохгүй ирээдүйнхээ мэргэжлийг сонгож, мөн хамгийн чухал хайртай хүнээ энэ л хичээлийн ач тусаар олж авсан гэж боддог шүү.
Тухайн үедээ нөгөө мундаг ахыг чинь та гэсээ байгаад санамсаргүй найз охин нь болсон хэрнээ чи гэж дуудаж чадахгүй та гэсээр л өдийг хүрчээ. Цаашдаа ч чи гэж дуудаж чадахгүй биз.

2010 он. Тэр үеээс хойш аль хэдийн 4 жилийг ардаа орхижээ. Энэ хугацаанд бид хоёр олон сайхан дурсгалтай мөчүүдийг хамтдаа өнгөрүүлж, басхүү хүнд үеүүдийг ч хамтдаа даваад л гарчээ. Цаашид ч хамтдаа бусдын төлөө, нэг нэгнийхээ төлөө олон жил зүтгэх байх.


“Хэрвээ та хэн нэгэн залуу, бүсгүйтэй хөтлөлцөөд алхаж байхүедээ өөр хэн нэгнийг ийм итгэлтэйгээр гарыг нь атгахгүй юм шиг санагддаг уу, аль эсвэл өөрийн хүнтэй ингээд хөтлөлцөөд явж чадахгүй юм шиг санагддаг уу. Хэрвээ тийм бол тэрхүү хүн тань таны сэтгэлээ өгсөн хайртай хүн чинь мөн гэж би бодож байна. Түүнийгээ бүү алдаарай, учир нь ахиад тийм гарыг та олох нь эргэлзээтэй шүү дээ .”

Цагаан гэдэг бусдын төлөө гэсэн сэтгэлтэй, эгэл жирийн багш залуу бол миний хэзээ ч гарыг нь тавихгүй дээ гэж бодож явдаг хүн маань …